Het onverwachte succes van “Shtisel”: een kijkje in de orthodoxe wereld
De makers van “Shtisel”, Yehonatan Indursky en Ori Elon, stelden twee regels op: geen mikwe (ritueel bad) en geen seksuele scènes. Dit was geen zelfcensuur, maar een bewuste keuze om de blik van buitenstaanders op een gesloten gemeenschap te vermijden. Ze wilden universele menselijke ervaringen portretteren, in de hoop dat dit zou resoneren met het reguliere Israëlische publiek.
Aanvankelijk werd “Shtisel” uitgezonden op een nichezender en trok het bescheiden kijkcijfers. Critici prezen de serie echter, met één die het uitriep tot “de beste show die je niet hebt gekeken”. In 2014 won “Shtisel” elf Ophirs (Israëlische Emmy’s), waaronder prijzen voor beste drama en beste originele scenario. Twee jaar later verwierf de Israëlische publieke omroep de rechten, waardoor de serie nationale bekendheid kreeg. In december 2018 verkreeg Netflix de internationale distributierechten en een Amerikaanse bewerking, geproduceerd door “Friends” mede-bedenker Marta Kauffman, is in ontwikkeling voor Amazon. Het succes van de show tartte alle verwachtingen, vooral gezien de afwezigheid van fysieke intimiteit op het scherm.
Indursky en Elon, ondanks hun verschillende achtergronden, vonden een gemeenschappelijke basis in verhalen over gewone mensen die een orthodox leven leiden. Indursky, opgegroeid in een Haredi-gemeenschap in Jeruzalem, ontdekte seculiere literatuur en film na het verlaten van de yeshiva. Elon, afkomstig uit een religieus-zionistische familie in een nederzetting op de Westelijke Jordaanoever, navigeert door de complexiteit van zijn opvoeding met een sterk gevoel voor humanisme. Hun samenwerking bracht een uniek perspectief op de Israëlische televisie, die vaak wordt gedomineerd door seculiere verhalen.
Hoewel niet bedoeld voor een Haredi-publiek (waarvan de meesten geen televisie bezitten), kreeg “Shtisel” een cultstatus binnen de gemeenschap, illegaal gedeeld op sociale mediaplatforms zoals Telegram. De nauwgezette aandacht voor detail van de show, met name de weergave van de chalmers (de ultraorthodoxe gemeenschap van Jeruzalem), resoneerde diep. Zinnen uit de serie kwamen in het dagelijks Haredi-lexicon terecht en de muziek van de show vond zijn weg naar ultraorthodoxe bruiloften. Dit onverwachte succes transformeerde “Shtisel” in een cultureel fenomeen, dat discussies op gang bracht en artistieke inspanningen binnen de Haredi-gemeenschap inspireerde. De populariteit van de serie bracht zelfs een Haredi-krant ertoe om te zoeken naar de volgende generatie “Akiva Shtisels” onder ultraorthodoxe kunstenaars.
Deze wijdverbreide omarming van “Shtisel” binnen de Haredi-gemeenschap presenteerde een complex dilemma voor Indursky. Hoewel hij trots was op de prestatie van de show, voelde hij een gevoel van onbehagen, bezorgd over de mogelijke impact van representatie op een samenleving die traditioneel media-exposure schuwt. Hij maakte zich zorgen over het “ontgoochelingseffect”, omdat hij erkende dat het bekijken van een portret van hun eigen leven de perspectieven van kijkers onherroepelijk zou kunnen veranderen. Ondanks het wereldwijde bereik van de show via Netflix, bleef Indursky ambivalent over de consumptie ervan binnen de Haredi-gemeenschap, bewust van de mogelijke culturele verschuivingen die het teweeg zou kunnen brengen. Hij gaf er de voorkeur aan dat kijkers de inherente afwegingen begrepen van interactie met mediarepresentaties van hun zorgvuldig bewaakte wereld.